Japonca da hanmen kyoushi denilen bir kavram var.
Direkt örnek alınmaması ve takip edilmemesi gereken kötü kişiler anlamına gelir.
Bu kişilere tersine öğretmen gibi bakılabilir. Doğrudan sana bir şey öğretme vasfına sahip olmayan kişilerdir.
Birçok kişi için en belalı tersine öğretmenler, ebeveynleri ve en yakınındakiler oluyor.
Çoğu kişinin ilk öğretmenlerinin ebeveynleri olduğunu düşününce de burada önemli bir sorun çıkıyor.
Öğretmenini seçme şansın da yok.
Eğer bir Hanmen Kyoushi tanımına giren ebeveynin olduysa muhtemelen ben asla onun gibi olmayacağım deyip ona zıt şekilde davranmaya karar vermişsindir.
Acaba bu kararı vererek en doğru şekilde hareket ettiğinden emin misin?
Bu tür yazıları okuduğunu tahmin ediyorum ve bu yüzden de bir şeylerin eksik olduğunun farkında olduğunu düşünüyorum.
Anti öğretmen figürlerinden nasıl sağlıklı dersler çıkarabileceğine, nasıl onları doğru şekilde tersine örnek alabileceğine yönelik yazımın sonunda 5 adımlı bir yöntem önerdim.
Bu konuşmamdan çıkarman gereken en önemli dersi söyleyeyim: Tersine öğretmen karşısında “O zaman ne yapıyorsa tersini yapayım sorun olmaz.’’ diye düşünmen yanlış.
Birçok kişinin aklına gelen şey bu çünkü kolay bir yol…
Birkaç örnek üzerinden anlatayım.
Ayşe’nin babası aşırı otoriter ve baskıcı birisi.
Ayşe onu aşırı bencil, narsist birisi olarak görüp nefret ediyordu.
Bu yüzden de çocuğu olduğunda otorite kurma konusunda zorlamayan, serbest bırakan, sınır koymayan, diğer insanlara hayır diyemeyen ve kendi isteklerini ikinci plana alan birisi olmaya karar verdi çünkü babası asla bu şekilde davranmazdı.
Elif’in annesi, anne gibi koruyucu olmayan, çok rahat, sorumluluklarını yeterince yerine getirmeyen, ev işi yapmayı sevmeyen, kaygısız birisiydi.
Bu durum karşısında Elif erken yaşta sorumluluk alıp her şeyi detaylı şekilde düşünmeyi öğrenmek zorunda hissetti çünkü güvende hissetmeye ihtiyacı vardı.
Kendisi anne olduğunda kaygılı, aşırı korumacı birisi oldu çünkü annesi gibi rahat birisi olmak istemiyordu.
Çocuğuna aynı şeyleri yaşatamazdı.
Murat’ın işkolik, gergin bir babası vardı.
İş stresini eve yansıtır, hem kendisini hem de ailesini ihmal eder, neredeyse 7/24 işten başka bir şey düşünmezdi.
Babasının bu yüzden hayatı kaçırdığını düşünen Murat onun gibi hırslı birisi olmayıp tam tersi şekilde derslerine pek çalışmayan, kariyer konusunda geleceği düşünmeyen, sosyal hayatını ön plana alan birisi olmayı seçti.
Ayşe, Elif ve Murat kötü örnek olan anne-babalarını tersine öğretmen olarak kullanıyorlar ama sence çıkardıkları dersler doğru gibi görünüyor mu?
Cevabı net sanırım.
Kendileri de kendi çocuklarına başka tür bir ters öğretmene dönüşüyorlar.
Nesiller arası travmaların aktarılmasında da ters öğretmenliğin önemli olduğunu söyleyebiliriz.
Birisini kötü örnek görüp tamamen tersini yapmanın neden sorun yaratacağını söyleyeyim:
Kimse tamamen her konuda kötü ve haksız değildir.
Nasrettin hocanın bir hikayesini anlatayım.
Kadılık yapan hocanın komşusu bir gün burnundan soluyarak yanına gelir.
Hasmı hakkında demediğini bırakmamış.
Sonra da hocaya sormuş. Söyle hoca haksız mıyım? Hoca, haklısın tabii ki demiş.
Adam bunu duyunca rahatlamış ve oradan ayrılmış.
Ardından bu sefer hasmı gelmiş. Adam hakkında atıp tutmuş, kendini savunmuş.
Kendisini dinleyen hocaya o da sormuş. Hocam anlattıklarıma bakınca söyle bana. Haklı mıyım haksız mıyım? Hoca, valla çok haklısın demiş.
O da anlaşıldığını görünce rahatlayarak oradan ayrılmış.
Tüm bunlara tanık olan hocanın karısı şaşkınlıkla hocaya sormuş.
Ya hoca sen nasıl kadısın. Böyle hakemlik mi olur? İkisine de haklısın dedin.
Bunu duyan hoca karısına, doğru diyorsun, sen de haklısın demiş.
Sadece kötü ve sorunlu olan şeye takıldığında meselenin bütününü göremezsin.
Sorunlu tersine öğretmenlerde de onların güçlü olduğu, iyi yaptığı özellikler vardır.
Ayşe’nin otoriter babası hayır diyebilen, doğru bildiğini savunan, kendi isteklerini önemseyen birisidir.
Elif’in sorumsuz annesi hayatın zevklerini, tatlarını deneyimlemeye izin veren, konforunu önemseyen, detaycı düşünüp olmayan şeylere takıntı yapmayan, hoş sohbet birisidir.
Murat’ın işkolik babası başarı duygusunu önemseyen, kendi potansiyelini geliştirmeye çalışan, çalışkan, geleceği düşünerek güvende olmak için fedakarlık yapabilen birisidir.
Ben asla sorun yaşadığım kişiler gibi olmayacağım deyince iyi olan, onun sorunlarını çağrıştıran özelliklerini de kenara koymuş oluyorsun.
Bu da seni farklı türde katı ve başka tür bir tersine öğretmene dönüştürüyor.
Negatif deneyimlerden yara alıp ben asla öyle olmayacağım dediğinde bunun doğrusu nedir? sorusuna otomatik olarak cevap bulmuyorsun.
Eğer kaynakların zenginse ve çevrende alternatif sağlıklı modeller varsa o zaman bu açığı telafi edebilirsin.
Ama yoksa o zaman zıttını yapmaya çalışırsın.
Bu beraberinde Elif, Ayşe ve Murat’taki gibi başka sorunları beraberinde getirir.
Sonra bu sorunlar canını sıkınca ne oluyor biliyor musun?
Sıkışmış hissettiğinde o nefret ettiğin öğretmenler gibi davranabiliyorsun çünkü o modelin nasıl bir şey olduğunu otomatik pilotun biliyor.
Bazen kendini kötü örnek dediğin anne-baban gibi davranırken bulabiliyorsun.
Bu çok sinir bozucu oluyor.
Sonra da kurban psikolojisine bağlayıp iyice canını sıkıyorsun.
Mesela Ayşe diğerlerini memnun etmekten bazen çok yorulup sıkışınca, eşine öfke patlaması yaşayıp, kendisini aşırı bencil şekilde aynı babası gibi hareket ederken bulabiliyor.
Elif, aldığı tüm sorumluluklar ve taktığı kaygılı düşüncelerden yorulup bazen her şeyi kenara koyup kaçıp gitmeyi, annesi gibi sorumsuz davranmayı hayal ediyor.
Murat, babası gibi işkolik birisi olmak istemiyor ama kolay yoldan para kazanma yollarını öğrenmeye çok zaman ayırıp bunu takıntı haline getirip riskli şeyler yapıyor, gergin birisine dönüşebiliyor.
Dolayısıyla tersine öğretmenlerin tamamen zıddı şekilde hareket etmeye çalışmak hem başka sorunlara neden oluyor hem de bir süre sonra onlar gibi davranmaya da götürebiliyor.
Peki ne yapmak gerekir? 5 aşamalı bir yol izleyebilirsin.
1. Kötü örnek olan kişinin pozitif özelliklerini listele
Bunlar birer araçtır.
Örneğin, bıçak gibi. Bıçak kendi başına kötü olmak zorunda değildir.
Nasıl kullanıldığına göre değişir.
Bıçağın ne gibi yerlerde faydalı olduğunu listele.
Yemek hazırlamak, bir şeyleri kesmek, kendini korumak gibi. Odaklanmak için bunlardan birisini seç.
2. Bu özelliğe ne kadar sahibim?
Tersine öğretmen olan kişinin aslında güçlü olduğu özelliğinin senin hayatındaki yerini düşün.
Örneğin, kendi ihtiyaçlarını önemsemek, hayır diyebilmek gibi bir özellik konusunda nasılsın?
Bu özelliğe sahip olsan hayatın nasıl değişirdi?
3. Bu özelliği nasıl hayata geçirebilirim?
Odaklandığın özelliği nasıl hayata geçireceğini düşün.
Bu konuda örnek olabilecek kişiler, uzmanlar, kitaplar, videolar vb. araştırabilirsin.
4. Öğrendiklerini uygula
Sadece farkındalık düzeyinde kalmadan tersine öğretmende gördüğün güçlü özelliği sağlıklı şekilde hayatına nasıl aktarabileceğini öğrendikten sonra bunu uygula ve gelişimini takip et.
5. Tersine öğretmenden başka ne öğrenebileceğini düşün
Yaptığın ilk listeye dön, eklenecek bir şey var mı bak ve bir tanesini seçip bu sefer o özelliği geliştirmeye çalış.
Tersine öğretmeninin seni sen yapan çok kıymetli bilgiler sağladığını fark et.
Ona karşı kızgın olabilirsin ama krizi fırsata çevirme kabiliyetini ve emeğini takdir et.
Uzm. Psk. Cem Gümüş
