EMDR yönteminde (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) göz hareketlerinin amacı nedir?
EMDR terapisinin en ilginç ve garip gelen kısımlarından biri de göz hareketleridir.
EMDR yöntemi ile birlikte belirli anıları, travmaları yeniden işleme sürecinde olaya odaklanırken gözlerini belli aralıklarla, ritmik olarak sağa sola hareket ettirmeni isteriz.
Bu bölümde seninle EMDR göz hareketlerinin mantığını paylaştım.
EMDR, yaşantısal bir terapi yaklaşımıdır. Herhangi bir şekilde bilgi ya da ders verme, danışmanlık gibi didaktik yöntemleri içermez.
Tabii ki destekleyici olarak genel terapi sürecinde eklemeler yapılabilir ama EMDR terapisinin kendi bünyesi yaşantısal bir süreçtir.
Deneyimsel bir şekilde seans odasında senin bir şeyleri fark etmen, belirli duyguları işlemen amaçlanıyor.
İşte bu işlemleme sürecinde göz hareketlerinin-çift taraflı uyarı yönteminin önemli ve özel bir payı vardır.
EMDR’de göz hareketlerinin ilk çıkışı tesadüf olarak işe yaradığının fark edilmesiyle olmuştur. Daha sonrasında da göz hareketlerinin neden işe yaradığına yönelik birçok çalışma yapılmıştır.
Neden etkili olduğuna yönelik bir sürü açıklama ve teori ortaya atılmıştır.
Bu noktada şunu söyleyebilirim;
EMDR’de göz hareketlerinin neden travmaları işlerken işe yaradığı konusunu net bir şekilde, daha doğrusu kesin bir şekilde açıklayan bir teori ya da bilgi henüz yoktur.
Bunun da nedeni beyin görüntüleme ve araştırmalarındaki eksikliklerle alakalıdır. Bilimsel araştırmalardaki teknik yetersizlikler henüz beynin yapısını, işlevlerini kesin bir şekilde bize göstermemektedir.
Bu bölümde göz hareketlerinin neden işe yaradığını teknik detaylarla seni sıkmadan 4 teori üzerinden paylaştım.
1. Neden: Dikkati Şimdiki Zamanda Tutmayı Sağlaması
Geçmişte yaşadığın travmalara dönüp bakmak sana bunaltıcı gelebilir. Bu olayları düşündüğün anda sanki zamanda yolculuk yapıyormuş ve tüm benliğinle o olayı yaşıyormuş gibi hissedebilirsin. Özellikle yoğun duyguların varsa bunu daha çok yaşarsın.
Bu yüzden de bu bunaltıcı ruh haline girdiğinde beynin de sağlıklı bir şekilde çalışamaz. Dolayısıyla da olayı düşünüp bunaldığınla kalırsın.
EMDR terapisine göz hareketlerini eklediğimizde dikkatini bölmüş oluyoruz. Dikkatin bir kısmı şimdiki zamanda bir kısmı da geçmiş zamanda oluyor.
Böylece sembolik olarak şunu da görüyorsun;
“O olay geride kaldı ve ben şu anda buradayım.”
Göz hareketleri dikkatini bir taraftan şimdiki zamanda tuttuğu için beynin geçmiş olayların geride kaldığını bilinçdışı düzeyde iyice fark etmeni sağlar. Böylece dikkatinin bir kısmı sürekli şimdiki zamanda olduğu için geçmişte kaybolmaman ve eğer çok bunalırsan da kendini daha hızlı bir şekilde sakinleştirmen mümkün olur.
Bu bir nevi karanlık bir mağaranın derinliklerini girmek için öncelikle kendini halatla başladığın yere bağlamak gibidir. İyice derinliklere gittikten sonra eğer geri dönmek istersen halatı takip edip tekrar başladığın yere gidebilirsin.
2. Neden: Sağ ve Sol Beyin Aktivasyonunu Sağlaması
Beynin sağ tarafının daha çok duygularla ; sol tarafının da daha çok analitik, mantık becerileriyle bağlantılı olduğunu söyleyebiliriz.
Göz hareketleri gibi çift taraflı bir uyarıyı beyne verdiğimizde beynin sağ ve ve sol tarafına ritmik bir şekilde uyarı gitmektedir. Bu ritmik uyarı gittiğinde sal ve sol beynin daha çok aktive olduğunu ve orada belirli nöronlar arası alışverişin arttığını biliyoruz. Bu aktivasyonla birlikte beynin bütünsel olarak çalışma imkanı oluyor.
Belirli bir olayı işlerken sağ ve sol lobu aktive ettiğimizde mantık ve duygu arasındaki bağın daha kolay oluştuğunu görüyoruz. Bu aktivasyonla birlikte beyinde depolanan bilgilere daha hızlı ulaşma şansın olmakta ve çağrışımlar daha da hızlanmaktadır.
Böylece yeni gelen bilgilerle birlikte travmaya odaklandığında orada göremediğin belli ayrıntıları görmeye başlayabilirsin. Bu bir nevi eksik puzzle parçalarını tamamlamaya benzer. Parçaları tamamladıkça puzzledaki resmi daha iyi görme şansın olmaktadır. Farkındalık düzeyin artmaya başlar.
3. Neden: Kısa Süreli Belleğe Bypass Yapması
Beynimizde kısa süreli ve uzun süreli olmak üzere iki tür ana bellek yapısının olduğu düşünülüyor.
Kısa süreli belleğin işlevi o an içinde bulunduğu durumla alakalı uyaranlara dikkatini verip bu uyaranları depolamaktır. Daha sonra da bunlardan bazıları uzun süreli belleğe aktarılır.
Kısa süreli belleğin normalde belirli bir kapasitesi vardır. Aynı anda birçok şeye odaklanamaz.
Travmatik olayları hatırladığında olayla ilgili duyguların kısa süreli belleğin kapasitesini büyük oranda doldurduğunu görürüz. Kapasitesi zaten kısıtlı olan kısa süreli bellek büyük oranda o duygularla dolduğu için bunalmış hissetmeye başlarsın. Duygular çok fazla yükselir ve bu yükselme hali de içsel bir huzursuzluk yaratır.
Bunları yaşayınca da muhtemelen bu duyguları bastırmaya ve dikkatini başka bir şeye vermeye çalışırsın çünkü bu deneyim rahatsız edicidir.
Hal böyle olunca da bu yüzden de geçmişteki olaylara tekrar dönüp üzerinde düşünmek, kafa yormak istemezsin. Bu olaylar ne zaman aklına gelirse hemen bastırmaya çalışırsın ama bu da içten içe aklına da yatmaz.
Bir taraftan bastırdığının farkındasın ama bastırdığında da o olayları işleme, sindirme şansın olmamaktadır. Belki de bu yüzden çaresiz ve sıkışmış hissetmeye başlarsın.
EMDR’de göz hareketleri bu açıdan çok önemli bir fonksiyona sahip olabilmektedir. Göz hareketlerini ekleyip aynı anda geçmişteki belli rahatsızlıklara, olaylara, travmalara odaklandığımızda kısa süreli belleğin sınırlı olan kapasitesini nötr bir uyarıyla iyice doldurmuş oluyoruz.
Böylece kısa süreli belleğin sadece olumsuz deneyimlerle bağlantılı hislerle, duygularla dolmaz. Aynı zamanda nötr olan göz hareketlerine odaklandığın uyaranlarla da meşgul olur.
Çift taraflı uyaranı takip etmek o an beyine ek bir görev oluşturur.
Hem olayı düşünüp hem de gözlerinle uyaranı takip etmeye çalıştığında beynindeki o uyaranların miktarı fazlalaştığı için bir nevi kısa süreli belleğin kapasitesinin belki de ancak %50’sini sadece travmatik olaya ayırabiliyorsun, geri kalan kısmını da göz hareketlerine ayırıyorsun.
Hal böyle olunca da tüm benliğinde olaya geri dönüp bakmadığın için daha düşük seviyede rahatsızlık hissediyorsun ve olay o kadar da canlı bir şekilde aklına gelmemeye başlıyor.
Böylece beynin o kadar yorulmuyor ve yorulmadığı için daha verimli bir şekilde çalışma şansı oluyor.
Frontal korteks gibi daha üst düzeydeki yapıların, analitik/mantık süreçleriyle bağlantılı olan işlevleri daha senkronize halde yerine getirilme şansı bulmaktadır.
Göz hareketlerini eklediğimizde hem olaylara bakmak eskisi kadar bunaltıcı olmadığı için hem de olaylara dönmek daha kolay olduğu için olaylar üzerinde kafa yorma ve düşünme isteğin de artmaya başlayabiliyor. Böylece olaya karşı duyarsızlaşma ve yeniden işleme sürecinde bir sonraki aşamaya geçmek ve sonuna kadar gidip derinleşmek mümkün olabilmektedir.
4. Neden: Doğal Yönelme Refleksini Aktive Etmesi
Beyninde, yönelme refleksi denen doğal bir refleks vardır. Bu refleks aktive olduğunda algıların daha açık, daha uyanık bir şekilde hareket edebiliyorsun. Yeni bilgilere daha açık olursun.
EMDR’de göz hareketleri de yönelme denen bu süreci aktive edebilmektedir.
Göz hareketlerinin bu süreci aktive etmesiyle birlikte olaya dönüp baktığında, algıların daha açık ve daha uyanık olduğu için yeni ayrıntıları da fark etme şansın olmaktadır. Aynı zamanda olaylara daha kontrollü ve daha sakin bakma imkanı doğmaktadır.
Nörolojik nedenlerden dolayı da göz hareketlerinin bu konuda belirli avantajları vardır.
Özetle, seninle paylaştığım bu 4 fayda nedeniyle EMDR yönteminde göz hareketlerini kullanıyoruz.
Göz Hareketleri Dışındaki Yöntemler
EMDR göz hareketleri dışında, titreşim aletiyle bedensel bir uyarı verme, kulaklık yoluyla ritmik sesi her iki kulağa verme, kendi kendine omuzlarına ya da dizlerine ritmik olarak dokunma gibi belirli çift taraflı uyarı yöntemleri de vardır.
Bu yöntemler, özellikle göz hareketlerini çeşitli nedenlerden dolayı takip edemeyen kişiler için ya da göz hareketlerinin rahatsız ettiği kişilerde kullanılabiliyor.
Ancak son yıllardaki çalışmalar bize göz hareketlerinin diğer çift taraflı uyarı yöntemlerine göre biraz daha faydalı olduğunu göstermektedir. O nedenle biz kendi çalışmalarımızda ağırlıklı olarak göz hareketlerini tercih ederiz.
Uzm. Psk. Cem Gümüş
